Cú đảo chiều của ông Trump và khái niệm 'cổ phiếu vàng'

Ngày 13/6, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp phê duyệt thương vụ Nippon Steel, tập đoàn thép lớn nhất Nhật Bản, mua lại US Steel với giá 14,9 tỷ USD.

Quyết định này đánh dấu bước ngoặt sau 18 tháng đầy biến động, khi thương vụ phải đối mặt với sự phản đối từ công đoàn, hai cuộc đánh giá an ninh quốc gia và cả những chỉ trích gay gắt từ chính ông Trump trong chiến dịch tranh cử năm 2024.

Với các điều kiện an ninh chặt chẽ và cơ chế "cổ phiếu vàng", thương vụ không chỉ là một giao dịch kinh tế mà còn mang ý nghĩa chiến lược sâu rộng.

US Steel, một biểu tượng công nghiệp của Mỹ với lịch sử hơn một thế kỷ, từng là công ty giá trị nhất thế giới vào năm 1901. Tuy nhiên, ngành thép Mỹ đã suy giảm đáng kể từ sau Thế chiến II. US Steel cũng đang đối mặt với khó khăn tài chính, với các nhà máy cũ kỹ cần đầu tư lớn để hiện đại hóa.

Trong khi đó, Nippon Steel - nhà sản xuất thép lớn thứ tư thế giới, nhìn thấy cơ hội mở rộng tại thị trường Mỹ, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu thép chất lượng cao tăng mạnh nhờ các dự án cơ sở hạ tầng.

Trong chiến dịch tranh cử 2024, ông Trump liên tục phản đối thương vụ này, nhấn mạnh US Steel phải được sở hữu bởi người Mỹ. Ông từng tuyên bố trên Truth Social: “Tôi hoàn toàn phản đối việc US Steel bị mua bởi một công ty nước ngoài, trong trường hợp này là Nippon Steel của Nhật Bản”.

NipponUSSteel Trump CNBC.jpg
Tổng thống Mỹ vừa ký sắc lệnh hành pháp phê duyệt thương vụ Nippon Steel mua lại US Steel với giá 14,9 tỷ USD. Ảnh: CNBC

Thế nhưng, sau khi nhậm chức, lập trường của ông Trump đã thay đổi. Ngày 23/5, ông đảo chiều công bố rằng “quan hệ đối tác” này sẽ tạo ra 70.000 việc làm và đóng góp 14 tỷ USD cho kinh tế Mỹ.

Điểm đáng chú ý nhất trong thương vụ là khái niệm “cổ phiếu vàng” (golden share), một cơ chế cho phép chính phủ Mỹ duy trì quyền kiểm soát đối với một số quyết định chiến lược của US Steel. Đó có thể là việc bổ nhiệm thành viên hội đồng quản trị hay đảm bảo mức sản xuất không bị cắt giảm, sáp nhập, giải thể, hay chuyển giao...

Thương vụ này phản ánh sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế và an ninh quốc gia. Bằng cách áp đặt các điều kiện kiểm soát, ông Trump dường như đã biến một thương vụ từng bị xem là “bán rẻ” biểu tượng công nghiệp Mỹ thành một “quan hệ đối tác” chiến lược, vừa bảo vệ lợi ích Mỹ vừa củng cố quan hệ với Nhật Bản - một đồng minh quan trọng trong việc đối phó với sự cạnh tranh từ Trung Quốc.

Nỗ lực vực dậy nền kinh tế Mỹ

Trong 5 tháng đầu nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Trump đã triển khai hàng loạt chính sách kinh tế nhằm thực hiện cam kết “Make America Great Again” (Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại), đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt từ Trung Quốc.

Thương vụ Nippon Steel - US Steel chỉ là một phần trong chiến lược lớn hơn của ông nhằm tái cấu trúc nền kinh tế Mỹ, tăng cường sản xuất nội địa và giảm phụ thuộc vào các đối thủ chiến lược.

Một trong những động thái nổi bật là việc ông Trump tăng thuế nhập khẩu thép từ 25% lên 50% nhằm bảo vệ ngành thép Mỹ trước các đối thủ nước ngoài, đặc biệt là Trung Quốc.

Chiến lược áp thuế đối ứng của ông Trump không chỉ nhắm vào thép mà còn mở rộng sang các ngành khác, với mục tiêu buộc các công ty nước ngoài chuyển sản xuất sang Mỹ.

Trong bài phát biểu tại nhà máy US Steel ở West Mifflin, Pennsylvania, Trump nhấn mạnh: “Chúng tôi không muốn tương lai của nước Mỹ được xây dựng bằng thép kém chất lượng từ Thượng Hải”.

Tuy nhiên, chính sách này cũng gây tranh cãi, vì giá thép tại Mỹ đã tăng khá mạnh kể từ khi ông nhậm chức, làm tăng chi phí cho các ngành công nghiệp phụ thuộc vào thép như xây dựng và năng lượng.

Nhằm kích thích tăng trưởng kinh tế nội địa, khuyến khích các doanh nghiệp Mỹ mở rộng sản xuất, và thu hút vốn đầu tư nước ngoài, ông Trump đã gia hạn Đạo luật Cắt giảm Thuế và Việc làm (Tax Cuts and Jobs Act) năm 2017 đến hết năm 2025, đồng thời đề xuất cắt giảm thêm thuế để thúc đẩy chi tiêu tiêu dùng và đầu tư. 

Ông chủ Nhà Trắng cũng tập trung vào việc phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) và giảm các quy định liên bang để tạo môi trường kinh doanh thuận lợi. Ông đã ký các sắc lệnh nhằm thúc đẩy đầu tư vào AI, bao gồm hợp tác với các công ty như SoftBank của Nhật Bản trong dự án Stargate để xây dựng cơ sở hạ tầng AI tại Mỹ.

Những động thái này nhằm đảm bảo Mỹ duy trì lợi thế cạnh tranh trong lĩnh vực công nghệ cao trước Trung Quốc.

Ông Trump đã tuyên bố “tình trạng khẩn cấp năng lượng quốc gia”, thúc đẩy khai thác dầu mỏ, than, và khí tự nhiên, đồng thời rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Khí hậu Paris nhằm giảm chi phí năng lượng cho các ngành công nghiệp nặng, như thép, tăng cường sự tự chủ về năng lượng của Mỹ. Tuy nhiên, chúng cũng gây lo ngại về tác động môi trường và sự phụ thuộc dài hạn vào nhiên liệu hóa thạch.

Thay vì tách rời hoàn toàn, Trump dường như đang theo đuổi chiến lược giảm mức độ phụ thuộc vào Trung Quốc, đặc biệt trong các lĩnh vực như chip bán dẫn, AI và đất hiếm.

Cuộc đàm phán Mỹ - Trung tại London gần đây đã đạt được một số thỏa thuận, trong đó Trung Quốc đồng ý đa dạng hóa thị trường xuất khẩu để giảm tỷ trọng thương mại với Mỹ. Điều này cho thấy Trump đang tìm cách cân bằng giữa cạnh tranh và hợp tác với Trung Quốc để bảo vệ lợi ích kinh tế Mỹ.

Có thể thấy, chính sách kinh tế của ông Trump phản ánh cách tiếp cận thực dụng: kết hợp chủ nghĩa bảo hộ với khuyến khích đầu tư nước ngoài có chọn lọc. Thương vụ Nippon Steel - US Steel là minh chứng rõ nét. Thay vì cấm đoán, ông Trump áp đặt các điều kiện để bảo vệ lợi ích Mỹ, đồng thời tận dụng vốn và công nghệ Nhật Bản để hiện đại hóa ngành thép.

Điều này không chỉ giúp duy trì việc làm tại Pennsylvania mà còn củng cố liên minh Mỹ - Nhật trong nỗ lực đối phó Trung Quốc, quốc gia đang đẩy mạnh “ngoại giao kinh tế” nhằm làm suy yếu năng lực sản xuất thép của Mỹ.

Tuy nhiên, các chính sách của Trump cũng đối mặt với thách thức. Thuế quan cao có thể làm tăng chi phí sản xuất trong nước, gây áp lực lên các ngành công nghiệp khác. Thành công của các chính sách của ông Trump sẽ phụ thuộc vào việc cân bằng giữa bảo hộ và hội nhập toàn cầu, cũng như khả năng giải quyết các rủi ro kinh tế và chính trị trong nước.