Cuộc chiến chống Covid: Sẵn sàng tâm thế trước làn sóng tiếp theo

Tháng 10 này, thế giới chứng kiến dịch Covid-19 bùng nổ trên 213 quốc gia, vùng lãnh thổ với số người mắc vượt qua mốc 45 triệu và số người tử vong đã lên đến gần 1,2 triệu. Dịch bệnh tiếp tục diễn biến phức tạp tại nhiều quốc gia, tiềm ẩn nguy cơ lớn.

Tại Việt Nam đã hơn 2 tháng không có ca mắc mới tại cộng đồng, hiện không còn trường hợp bệnh nhân Covid-19 nào nặng. Việt Nam nằm trong số các quốc gia thành công khi đương đầu với hai đợt dịch Covid-19 kể từ đầu năm tới nay.

Mặc dù cơ bản các ổ dịch đã được kiểm soát, tuy nhiên, Bộ Y tế liên tục cảnh báo nguy cơ dịch Covid-19 xâm nhập luôn thường trực, đặc biệt khi tăng số lượng các chuyến bay đưa công dân Việt Nam và chuyên gia về nước (trong đó có các chuyến bay thương mại, quốc tế).

Vậy đứng trước nguy cơ làn sóng tiếp theo, từ thực tiễn phòng chống dịch, đặc biệt là “làn sóng thứ 2” vừa qua chúng ta có thể rút ra những bài học kinh nghiệm nào? Đâu là những nguyên tắc chống dịch cần quán triệt giữ vững? Sự chủ động, quyết liệt của các địa phương có vai trò ra sao? Tâm thế mà người dân và các y bác sĩ cần có trong lúc này là gì?, v.v…

Nhằm phần nào giải đáp những vấn đề trên, Báo VietNamNet tổ chức buổi giao lưu “Cuộc chiến chống Covid: Sẵn sàng tâm thế trước làn sóng tiếp theo” với hai vị khách mời:

-        PGS.TS Trần Đắc Phu, nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng, Cố vấn cao cấp Trung tâm Đáp ứng khẩn cấp sự kiện Y tế công cộng (Bộ Y tế)

-       Bác sỹ Nguyễn Trung Cấp, Phó Giám đốc Bệnh viện bệnh nhiệt đới Trung ương

Hai vị khách mời của chương trình giao lưu. Từ trái qua phải: PGS.TS Trần Đắc Phu, Bác sỹ Nguyễn Trung Cấp

"Dĩ bất biến ứng vạn biến"

Nhà báo Diệu Bình: Thưa ông Trần Đắc Phu, mùa đông năm nay được dự báo là rất khốc liệt trong chống dịch. Những diễn tiến trong và ngoài nước nào là cơ sở cho dự báo này?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Từ “rất khốc liệt” được dùng trong dự báo của tổ chức Y tế thế giới WHO. Virus SARS-CoV-2 lây theo đường hô hấp nên trong mùa đông, khí hậu lạnh sẽ tạo điều kiện cho dịch lây lan rất mạnh, giống như bệnh cúm. Hiện nay ở châu Âu, châu Mỹ người ta đang chứng kiến đợt dịch bùng phát mạnh vào mùa đông.

Ở Việt Nam, chúng ta vẫn coi đây là căn bệnh xâm nhập. Trong thời gian qua, tính đến nay là hơn 60 ngày Việt Nam không có ca bệnh trong cộng đồng, nên việc nó có bùng phát vào mùa đông này hay không còn phụ thuộc vào nguồn bệnh có trong cộng đồng. Nếu chúng ta tiếp tục làm tốt việc ngăn chặn, không cho virus từ nước ngoài xâm nhập vào, giữ trạng thái không có ca bệnh trong cộng đồng thì dịch sẽ không bùng phát được.

Tôi cho rằng, nó phụ thuộc vào việc chúng ta làm tốt công tác ngăn chặn không cho dịch bệnh xảy ra ở trong nước và đặc biệt là không có những ca trong cộng đồng.

Nhà báo Diệu Bình: Thưa ông Phu, về nguyên tắc phòng chống dịch, Việt Nam vẫn giữ 6 nguyên tắc là ngăn chặn; phát hiện; cách ly; khoanh vùng; dập dịch và điều trị hiệu quả. Nhưng cách áp dụng của chúng ta phải chăng là “dĩ bất biến, ứng vạn biến” trong bối cảnh phải duy trì mục tiêu kép? Xin ông cho một vài ví dụ?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Chiến lược ngăn chặn; phát hiện; cách ly; khoanh vùng; dập dịch và điều trị hiệu quả rất đúng đắn. Trước và trong khi dịch xảy ra, chúng ta đã làm rất tốt. Về lâu dài, chúng ta vẫn phải áp dụng chiến lược này.

Trong chống dịch, chúng tôi vẫn nói phải căn cứ vào không gian, thời gian. Bất biến là gì? Là phải duy trì các nguyên tắc này, nghĩa là ngăn chặn không cho dịch nước ngoài xâm nhập vào, ca nào cũng phát hiện kịp thời và càng phát hiện sớm càng tốt. Từ đó chúng ta cách ly và khoanh vùng được thì coi như dịch không lan.

Hiện nay, chúng ta đặc biệt phải phát hiện những ca nhập cảnh vào Việt Nam, những ca bị sốt vào những phòng khám, cơ sở y tế khám bệnh để cách ly kịp thời.

Ứng vạn biến là gì? Đó là nó lây như thế nào? Lây trong cộng đồng hay lây trong bệnh viện, lây ở địa phương nào? Không gian đó, địa phương đó có phức tạp hay không? Chẳng hạn nếu lây ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh sẽ phức tạp hơn các địa phương khác. Địa điểm du lịch hay bệnh viện? Ví dụ ở Đà Nẵng, các ca bệnh lây trong bệnh viện… Rồi địa phương đó có đáp ứng tốt công tác phòng chống dịch hay không? Căn cứ vào đó để chúng ta có các biện pháp chống dịch phù hợp.

Thế nên chúng ta nói rằng, “dĩ bất biến” – chiến lược không thay đổi nhưng “ứng vạn biến” là những kỹ thuật có thể thay đổi,

Nhà báo Diệu Bình: Thưa ông Nguyễn Trung Cấp, được biết khi làn sóng Covid-19 thứ 2 căng thẳng nhất, ông đã được Bộ Y tế huy động trực tiếp vào chi viện cho “tâm dịch” miền Trung. Ông có thể chia sẻ lại một chút về câu chuyện khi đó?

Bác sỹ Nguyễn Trung Cấp: Khi đợt dịch thứ 2 bùng phát ở miền Trung thì bệnh viện chúng tôi đang tiếp nhận rất nhiều nhóm bệnh nhân từ nước ngoài về. Do đó tôi không vào chi viện được ngay lập tức mà phải sau 1 tuần, khi tình hình ở viện ổn định mới vào được. 

Chúng tôi cảm thấy mình may mắn hơn vì đã từng tiếp nhận những bệnh nhân Covid-19 trước đó với diễn biến từ nhẹ đến nặng. Vì thế chúng tôi cũng dần dần điều chỉnh được các chiến lược về điều trị, về dự phòng nói chung ở trong bệnh viện. Mặc dù chúng tôi trải qua những bước bỡ ngỡ nhưng cũng vượt qua dễ dàng hơn.

Còn trong làn sóng dịch thứ 2, bệnh viện Trung ương Huế cơ sở 2 phải tiếp nhận những ca bệnh rất nặng từ Đà Nẵng chuyển ra. Chính vì vậy khi chúng tôi vào đó, thấy họ đang trải qua những bước mà chúng tôi đã từng trải qua. Đó là sự bỡ ngỡ, những chiến lược chưa hợp lý, cần phải điều chỉnh.

Chúng tôi hỗ trợ các đồng nghiệp trong đó nhanh chóng vượt qua gia đoạn ban đầu, ổn định được việc tổ chức điều trị cũng như là chiến lược điều trị.

Khi chúng tôi vào muộn sau 1 tuần, nhiều bệnh nhân chuyển ra rất nặng, cơ hội điều trị không còn. Giai đoạn đó bệnh nhân tử vong khá nhiều, trung bình 1 ngày tử vong 1-2 người. Sau một thời gian, khoảng hơn 1 tuần mà ngày nào cũng có bệnh nhân tử vong, chúng tôi thấy đồng nghiệp dường như hoang mang, dao động và mất tự tin, mặc dù họ là những bác sĩ rất giỏi. Khi chúng tôi vào, cũng là nguồn động viên, sốc lại tinh thần cho các y bác sĩ, để đồng lòng, dốc hết sức vào việc điều trị.

Sau 1 tuần, hiệu quả điều trị thấy rõ và chúng tôi cùng đội ngũ y bác sĩ trong đó kìm được đà tử vong của các bệnh nhân. Dần dần các bệnh nhân khác hồi phục.

Tôi vẫn cứ nhớ mãi, chúng tôi vô tình nghe được một nhân viên y tế trong đó họ nói: Các thầy ở ngoài Hà Nội vào đây còn xông vào lăn lộn với bệnh nhân, các thầy không sợ thì tại sao mình ở đây, bệnh nhân của mình mình lại sợ. Tôi nghĩ đây là nguồn động lực chúng tôi đem vào cho các đồng nghiệp trong đó.

PGS.TS Trần Đắc Phu trong buổi giao lưu trực tuyến.

Nhà báo Diệu Bình: Khi trực tiếp ở trong tâm dịch, ông nhận định ra sao về quy mô, tính chất của đợt dịch thứ 2 này, có gì khác với đợt thứ nhất? Những vấn đề, khó khăn cấp bách nhất mà ông thấy cần ưu tiên giải quyết?

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Đợt dịch lần thứ nhất các bệnh viện phải tiếp nhận bệnh nhân khá chủ động. Ví dụ như Bệnh viện bệnh Nhiệt đới Trung ương, nhóm bệnh nhân đầu tiên là 5 công nhân từ Vũ Hán (Trung Quốc) trở về. Họ đều khỏe mạnh, diễn biến lâm sàng khá ổn định.

Sau đó chúng tôi mới tiếp nhận những bệnh nhân nặng, cho nên chúng tôi có 1 khoảng hời gian để xem xét điều chỉnh. Tất cả mọi thứ về mặt tổ chức, điều trị, chiến lược điều trị cũng như là thu nhận các kinh nghiệm về điều trị.

Với đợt dịch trong Đà Nẵng, rất đáng tiếc là các đồng nghiệp trong đó giống như bị đánh úp, rất bất ngờ và rơi ngay vào nhóm bệnh nhân vô cùng nặng, nằm ở khoa hồi sức, bệnh nhân khoa thận nhân tạo, thậm chí khoa ung thư, là những bệnh nhân có bệnh lý nền nặng.

Các đồng nghiệp trong đó chưa có thời gian để chuẩn bị, để điều chỉnh, để sẵn sàng đối phó mà ngay lập tức phải tiếp nhận những bệnh nhân vô cùng nặng như vậy nên tình huống lúc đó cực kỳ khó khăn.

Phát huy "4 tại chỗ"

Nhà báo Diệu Bình: Xin được hỏi ông Trần Đắc Phu, phương châm 4 tại chỗ tiếp tục phát huy hiệu quả ra sao khi làn sóng thứ 2 xảy ra vừa qua, đặc biệt tại các điểm nóng như Đà Nẵng, Quảng Nam?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Việt Nam được quốc tế đánh giá cao là một đất nước đầu tư hạn chế nhưng lại có thành tựu rất lớn trong chống dịch Covid-19. Qua 2 đợt dịch, chúng ta đều thấy tầm quan trọng, tính hiệu quả của của phương châm 4 tại chỗ.

Chúng tôi vẫn nói rằng, Việt Nam chống dịch khác các nước. Chúng ta có chính quyền tại chỗ, Y tế tại chỗ, lực lượng công an tại chỗ, lực lượng quân đội tại chỗ và nhiều ngành tại chỗ, kể cả người dân tại chỗ cũng tham gia rất tích cực vào phòng chống dịch.

Ngoài ra, các phương châm khác như: Nhân lực tại chỗ, chỉ huy tại chỗ, phương tiện tại chỗ, hẫu cần tại chỗ….

Tóm lại chúng ta áp dụng một biện pháp là tại chỗ. Tại chỗ cả về vấn đề dự phòng, điều trị. Những ca bệnh nhẹ ta để ở dưới, ca nặng ta mới chuyển lên trên.

Hoặc dự phòng, kể cả Y tế, công an, quân đội tham gia vào giám sát những người nhập cảnh trái phép về, có sự tác động, hỗ trợ lẫn nhau rất tốt giữa tất cả các ngành.

Tôi cho rằng phương châm tại chỗ của Việt Nam là hiệu quả và khác với nhiều nước có nền kinh tế phát triển.

Nhà báo Diệu Bình: Trong đợt bùng phát Covid-19 tại Đà Nẵng, Quảng Nam, lực lượng lớn chưa từng thấy gồm các đội cơ động từ bệnh viện, sở y tế địa phương được tập hợp và hướng về “tâm dịch”. Các đội cơ động được tổ chức thế nào và phát huy vai trò ra sao trong việc tham gia dập “tâm dịch”? Xin ông Nguyễn Trung Cấp chia sẻ cùng độc giả.

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Tôi ghi nhận trong đợt bùng phát ở Quảng Nam, Đà Nẵng đã có những đội cơ động vào phát huy hết sức hiệu quả. Tuy nhiên, tôi vẫn nghĩ rằng, vai trò lớn nhất là chúng ta thành lập một bộ chỉ huy tiền phương cơ động tại đó.

Từ khi thành lập được bộ chỉ huy tiền phương thì việc điều phối giữa lực lượng tại chỗ với lực lượng tăng cường vào mới rõ ràng, sắc nét và phát huy được thế mạnh của cả 2 lực lượng đó.

Tất nhiên, với lực lượng ở Sở Y tế tỉnh bạn mà tăng cường cho Đà Nẵng và Quảng Nam, thì giai đoạn đầu đều là những thầy thuốc chưa từng tiếp xúc với Covid-19 bao giờ nên khi vào họ cũng đối mặt nhiều bỡ ngỡ, lúng túng ban đầu. Rất may, đã có đội ngũ y tế từng trải qua Covid-19 vào cùng họ, thì đối với bản thân đội được tăng cường đó cũng là cơ hội được thử lửa ở thực địa.

Tôi hi vọng sau khi họ trở về địa phương, nếu chẳng may địa phương nào xuất hiện các cụm dịch, họ sẽ là một lực lượng rất tốt đáp ứng tại địa phương đó.

PGS.TS Trần Đắc Phu: Tôi muốn nói thêm, đội cơ động có cả dự phòng, có cả anh em làm công tác hướng dẫn địa phương khoanh vùng, cách ly, dập dịch, cả xét nghiệm phát hiện…, không chỉ có Y tế mà còn cả các đội lưu động của các ngành khác. Tôi phải nói rằng, đây là sự phối hợp rất tốt giữa Trung ương và địa phương.

Nhà báo Diệu Bình: Có thể thấy Làn sóng mắc Covid-19 lần thứ 2 ở Việt Nam, với tâm điểm là Ðà Nẵng khác biệt rất lớn về quy mô và tính chất so với làn sóng 1. Qua đây năng lực xét nghiệm của chúng ta đã được thử thách, phát huy tác dụng ra sao, thưa ông Trần Đắc Phu?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Đây là một trong những vấn đề mấu chốt mang lại thành công. Chúng ta biết, chiến lược của chúng ta là ngăn chặn, phát hiện, cách ly. Thế nhưng muốn phát hiện được phải có phương tiện.

Đợt dịch 1, ngay cả Quốc tế cũng khó khăn về các xét nghiệm, để mà phát hiện, vì chưa ai biết con virus này nó thế nào. Về sau người ta mới phát hiện được là virus corona, người ta mới chế được sinh phẩm bán.

Việt Nam đã mày mò và phân lập được virus, chúng ta cũng là nước tự chủ được khi sản xuất ra test kit. Hai là chúng ta có năng lực được nâng lên rất cao. Chúng ta có xét nghiệm đầu tay là PCR, thêm vào đó chúng ta có các xét nghiệm Elisa kháng thể.

Hiện nay, chúng ta phát triển những test kit về vấn đề xét nghiệm nhanh kháng nguyên. Bên cạnh Việt Nam, quốc tế người ta cũng phát triển test kit, chúng ta cũng sẵn sàng nhập nhiều test kit hơn.

Chúng ta có nhiều phương pháp xét nghiệm phù hợp hơn. Ví dụ, trước đây chúng ta chỉ xét nghiệm những ca đơn lẻ, sau chúng ta gộp mẫu để xét nghiệm và chỉ định cho xét nghiệm cũng tốt hơn.

Chúng tôi muốn nói rằng, trong đợt dịch thứ 2, xét nghiệm mở rộng nhưng có chỉ định. Mở rộng nghĩa là thế nào? Tức là chúng ta xét nghiệm nhiều hơn. Tất cả những người có nghi ngờ đi từ Đà Nẵng về Hà Nội, về TP Hồ Chí Minh và tại Đà Nẵng người ta xét nghiệm hàng chục nghìn mẫu. Trong khi đợt 1, ta chỉ xét nghiệm có hạn.

Tôi cho rằng, năng lực xét nghiệm vô cùng phát triển và hỗ trợ chúng ta làm tốt việc ngăn chặn, cũng như cách ly, khoanh vùng và dập dịch, không cho dịch bùng phát.

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp - Phó Giám đốc Bệnh viện bệnh nhiệt đới Trung ương

Nhà báo Diệu Bình: Trong trường hợp tình huống xấu xảy ra là làn sóng tiếp theo quy mô lớn và nghiêm trọng hơn nhiều so với lần 2 thì năng lực xét nghiệm liệu có đủ đáp ứng?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Tôi cho rằng chúng ta đủ năng lực để đối phó với làn sóng tiếp theo và không lo ngại gì về vấn đề năng lực xét nghiệm.

Chúng ta có gần 100 đơn vị từ Trung ương cho đến địa phương, các ngành, đều có khả năng xét nghiệm được SARS-CoV-2, trong khi trước kia "đếm trên đầu ngón tay". Phương tiện máy móc của chúng ta cũng tốt hơn. Đặc biệt, test kit của chúng ta đạt chất lượng, có PCR, có Elisa và đợt tới chúng ta sẽ có những xét nghiệm nhanh và kháng nguyên. Chúng ta tự chủ được máy móc, con người, tôi cho rằng cũng không có gì đáng lo ngại về việc năng lực xét nghiệm.

Nhà báo Diệu Bình: Thưa ông Nguyễn Trung Cấp, làn sóng thứ 2 của Covid-19 với tâm dịch là miền Trung cũng đồng thời cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì bệnh viện an toàn phòng chống dịch, đặc biệt là đối với các khoa bệnh nặng và đội ngũ nhân viên y tế. Từ kinh nghiệm thực tiễn tại bệnh viện Nhiệt đới TƯ, ông có chia sẻ gì về vấn đề này?

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Thông thường, khi xuất hiện ổ dịch ở cộng đồng, rất khó để chúng ta truy được những ca đầu tiên tại cộng đồng. Chúng ta thường tìm được những ca chỉ điểm tại bệnh viện và từ đó mới điều tra tiếp những ổ dịch tại cộng đồng. Vì vậy việc phát hiện sớm những ca chỉ điểm tại bệnh viện là cực kỳ quan trọng.

Năng lực để phát hiện những ca chỉ điểm ở bệnh viện chúng tôi đã có từ rất lâu rồi. Tức là từ sau dịch SARS năm 2003, dịch cúm A H1N1 năm 2009, chúng tôi luôn luôn cảnh giác với nguy cơ về một đại dịch lây lan qua đường hô hấp và đã có bước chuẩn bị rất kỹ càng.

Chúng tôi cũng có nhiều năm kiên trì trong việc chuyển giao điều đó cho các địa phương. Kinh nghiệm cho thấy, những địa phương nào phát hiện tốt điều đó, thì khả năng phát hiện bệnh cũng tốt hơn rất nhiều.

Tôi nghĩ, các thầy thuốc phải có tâm thế cảnh giác phòng dịch và kỹ năng phát hiện những ca chỉ điểm.

Vấn đề thứ 2, như PGS Trần Đắc Phu đã nói, hệ thống xét nghiệm của chúng ta có bước tiến bộ vượt bậc trong một thời gian rất ngắn. Nhưng hệ thống điều trị lại không đơn giản như vậy. Một bác sĩ đang điều trị bệnh nhân nhẹ trở thành bác sĩ có kinh nghiệm điều trị bệnh nhân nặng là cần có thời gian và không thể chuyển đổi một cách nhanh chóng.

Đôi khi, việc chuyển đổi phải trả giá rất nhiều qua các sai sót, các nhầm lẫn. Cho nên, khi có một lực lượng bác sĩ để điều trị những ca nặng sẵn có thì phải giữ an toàn tuyệt đối cho họ thì chúng ta mới có được lực lượng để chiến đấu lâu dài.

Do đó, về phía bệnh viện có ba vấn đề rất quan trọng. Một là phát hiện sớm những ca chỉ điểm, để thông báo, để phối hợp với hệ thống y tế dự phòng, phát hiện những ổ dịch và khoanh vùng. Hai là duy trì đảm bảo an toàn cho các thầy thuốc điều trị cho bệnh nhân nặng. Thứ ba, nguy cơ lây nhiễm trong bệnh viện sẽ dẫn đến hậu quả rất lớn, vì hầu hết người bệnh là những người có các vấn đề về sức khỏe rồi, bây giờ họ nhiễm thêm Covid-19 nữa thì hậu quả sẽ rất nghiêm trọng.

Việc đảm bảo an toàn, không để lây nhiễm trong bệnh viện và lây nhiễm giữa người bệnh ra ngoài cộng đồng là điều vô cùng quan trọng.

Nhà báo Diệu Bình: Với phương thức tiếp cận chống dịch hiện nay có thể nói sự quyết liệt, phối hợp, chủ động của các địa phương có vai trò rất quan trọng. Vậy Bộ Y tế đã có những yêu cầu nào đối với các địa phương về  việc lên kịch bản ứng phó; chuẩn bị cơ sở vật chất - trang thiết bị; giám sát, quản lý người nhập cảnh...? Xin được hỏi ông Phu.

PGS.TS Trần Đắc Phu: Như chúng ta biết, Việt Nam vừa qua được đánh giá cao, chúng ta có một hệ thống chính trị chỉ đạo tốt từ Trung ương tới địa phương, đến tận cơ sở xã phường và có sự phối hợp tốt giữa các bộ ngành, giữa Chính phủ với các tỉnh, giữa các tỉnh với các huyện, các xã... và sự chỉ đạo là xuyên suốt. Bộ Y tế chỉ là cơ quan tham mưu, trực tiếp yêu cầu các địa phương. 

Việt Nam có một kịch bản ứng phó của cả đất nước. Mỗi tỉnh, thành phố phải có một kịch bản riêng và kịch bản đó phải phù hợp với địa bàn. Thời gian vừa qua có sự chỉ đạo rất quyết liệt của Trung ương nhưng Chính Phủ cũng để cho các địa phương có sự tự quyết. Ví dụ như vấn đề giãn cách như thế nào? Quy định người dân phòng chống dịch thế nào? 

Cũng phải nhắc lại, phương châm thực hiện 4 tại chỗ là của địa phương. Địa phương người ta xây dựng lên và chuẩn bị cho ứng phó, dập dịch dựa trên 4 tại chỗ.

Do đó tôi cho rằng, có sự chỉ đạo quyết liệt nhưng có sự chủ động cho các địa phương và mỗi địa phương phải có kịch bản ứng phó riêng của mình trên cơ sở những hướng dẫn chống dịch và phòng dịch hết sức khoa học, đảm bảo tính thực tiễn.

Phác đồ điều trị liên tục cập nhật

Nhà báo Diệu Bình: Thưa ông Cấp, là người trực tiếp tham gia nơi tuyến đầu chống dịch, đối mặt với nhiều ca bệnh nặng, chắc rằng ông đều đã phải đưa ra những quyết định khó khăn. Xin ông chia sẻ về một đôi lần “cân não” đó?

Với dịch Covid-19, chúng ta phải đối mặt với một mầm bệnh hoàn toàn mới, sự hiểu biết về nó rất hạn chế. Nó khác hẳn so với các bệnh lý khác, các nước trên thế giới nghiên cứu rất nhiều rồi và chúng ta sử dụng các nghiên cứu của họ. Trong đợt dịch này, tất cả đều là mới, cho nên chúng ta không tận dụng được nhiều nghiên cứu của thế giới vì họ chưa kịp công bố.

Chúng tôi phải đi dò đường thôi và phải áp dụng phương châm của Ban chỉ đạo phòng chống dịch Quốc gia, của Chính Phủ, phải đi trước một bước, phải làm cao hơn một bậc so với hướng dẫn của Tổ chức Y tế thế giới WHO và với việc áp dụng phương châm đó, chúng tôi đã thành công.

Như trong giai đoạn đầu tiên, Tổ chức Y tế thế giới WHO đánh giá không có bằng chứng dịch viêm phổi ở Trung Quốc lây từ người sang người. Tuy nhiên, sau trường hợp vị khách người Trung Quốc lây sang nhân viên lễ tân khách sạn, chúng tôi nghĩ rằng nó hoàn toàn có thể lây từ người sang người và chiến lược phòng ngừa đối với nhân viên y tế được thiết lập.

Sau này, khi thế giới vẫn còn đang tranh cãi nhau là SARS-CoV-2 có lây qua Aerosol (khí dung), chúng tôi có 2 nhân viên y tế trang bị phòng hộ hoàn toàn đầy đủ mà vẫn bị nhiễm bệnh. Do đó chúng tôi cho rằng, sự lây truyền qua Aerosol tại khoa Hồi sức cấp cứu là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Chúng tôi phải chuyển chiến lược là ngăn ngừa lây truyền qua Aerosol.

Tất cả những quyết định này không phải của riêng một mình tôi hoặc sau này có thay đổi về chiến lược điều trị, không có một cá nhân nào quyết định. Bao giờ chúng tôi cũng có hội chẩn, cũng báo cáo với các thầy, các Giáo sư, tức là cả hội đồng cùng tham gia quyết định.

Nhà báo Diệu Bình: Thưa ông Phu, chúng ta từng chứng kiến sự lơ là phòng chống dịch trong giai đoạn nhiều ngày liền không có ca mắc trong cộng đồng sau “làn sóng thứ nhất”. Quan sát thời gian qua ông có thấy điều tương tự lặp lại, điều này nguy hiểm thế nào?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Đến bây giờ, nguy cơ dịch chưa hết mà còn rất cao. Bởi vì số ca bệnh trên thế giới vẫn đang tăng lên một cách khủng khiếp, đặc biệt là châu Âu và châu Mỹ.

Chúng ta lại đang mở cửa hơn, nới lỏng hơn, ví dụ chuẩn bị các đường bay thương mại và khách nhập cảnh cũng nhiều hơn, nghĩa là những người bị nhiễm bệnh vào Việt Nam cũng nhiều hơn. Thời gian qua, gần như tất cả các chuyến máy bay nhập cảnh đều phát hiện những trường hợp dương tính với SARS-CoV-2.

Thứ 2, chúng ta phải thực hiện mục tiêu kép, vừa làm kinh tế, vừa chống dịch với thực trạng nguy cơ còn cao như thế. Tất nhiên, việc đảm bảo sức khỏe người dân và phòng chống dịch phải đặt lên hàng đầu.

Vì vậy, tôi cho rằng, chúng ta không thể lơ là, chủ quan nhưng cũng đừng lo lắng quá. Nghĩa là chúng ta sống trong điều kiện "bình thường mới", làm sao để đẩy mạnh công tác phòng chống dịch nhưng cũng đảm bảo an sinh xã hội. 

Nhà báo Diệu Bình: Cuối tháng 8 vừa qua Bộ Y tế đã ra Thông điệp 5K. Vì sao đây được coi như “lá chắn thép” chống Covid-19? Thông điệp này đã được quán triệt, truyền thông và triển khai ra sao đến người dân cũng như có biện pháp, chế tài nào đi kèm để tăng cường sự chấp hành của người dân nhất là tại các đô thị lớn không? Xin được hỏi ông Phu.

PGS.TS Trần Đắc Phu: Việc xây dựng Thông điệp 5K của chúng ta cũng giống Thông điệp 3C của Nhật Bản: Covid-19 lây ở chỗ đông người, Covid-19 lây ở khoảng cách gần. 5K này dựa theo đường lây của Covid-19 là qua đường hô hấp, qua tiếp xúc gần. Cách phòng bệnh là khử khuẩn, hạn chế tụ tập đông người…

Cụ thể 5K là: Khẩu trang, Khử khuẩn, Khoảng cách, Không tụ tập đông người, Khai báo y tế. Khi thực hiện tốt theo thông điệp này, chúng ta sẽ phòng được bệnh. Tùy từng địa phương, người ta sẽ có những hướng dẫn cụ thể, trong từng địa bàn như: Hội họp thì thế nào, mua bán tại siêu thị ra sao? Tổ chức các đám ma, đám cưới ra sao?...

Hiện nay cũng có những chế tài xử phạt dựa theo Nghị định xử phạt hành chính về vi phạm trong Y tế để hướng dẫn người dân thực hiện, trường hợp nào không tuân thủ thì sẽ bị xử phạt. Nhưng tôi cho rằng, đây là việc bảo vệ cho chính bản thân mình và cộng đồng thì khuyến cáo để người dân thực hiện đặt lên hàng đầu.

Nhà báo Diệu Bình: Có một bài báo của Anh khi lý giải nguyên nhân thành công trong khống chế làn sóng Covid-19 thứ 2 của Việt Nam đã cho rằng: “khác với hồi tháng 3, khi Việt Nam đối mặt với đợt bùng phát lớn đầu tiên và thực hiện các quy định giãn cách xã hội trên toàn quốc, Chính phủ Việt Nam đã quyết định triển khai cách tiếp cận mang tính địa phương hơn để tránh gây thiệt hại lớn đối với nền kinh tế”.  Ông Nguyễn Trung Cấp đánh giá thế nào về nhận định này?

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Khi mà năng lực đáp ứng của cộng đồng đến một mức độ nào đó, thì cách thức chúng ta tổ chức sẽ khác đi. Ví dụ như giai đoạn 1, tất cả mọi người đều chưa sẵn sàng cho việc cách ly có hiệu quả thì đợt cách ly lớn của giai đoạn 1 cũng là bước chuẩn bị cho xã hội.

Nếu như giai đoạn 1, khi có thông báo cách ly mọi người nháo nhào đi tích trữ lương thực, thực phẩm nhưng sang đợt thứ 2, khi có thông báo cách ly mọi người có phản ứng rất phù hợp. Các địa phương, các ngành nghề khác cũng như vậy. Tôi nghĩ rằng đó là chiến lược tùy thuộc vào sự thích ứng của toàn xã hội.

PGS.TS Trần Đắc Phu: Tôi cho rằng những gì chúng ta áp dụng trong đợt dịch thứ 2 rất hiệu quả và đúng là chúng ta khống chế được. Vẫn là “dĩ bất biến, ứng vạn biến”, ở đợt thứ 2 chúng ta không giống đợt thứ nhất nữa, bởi vì chúng ta hiểu sâu hơn về con virus này rồi, hiểu sâu hơn về cách phòng bệnh, có năng lực về xét nghiệm, phát hiện. Chúng ta phát hiện tốt, chúng ta tìm được ổ dịch tốt và chúng ta biết cả cách phong tỏa, cách ly, hướng dẫn thì chúng ta có cách làm mới. 

Dịch ở Đà Nẵng xảy ra như thế nhưng không lan rộng, không bùng phát dù đây là thành phố du lịch. Ca nào ra đến Hà Nội chúng ta cũng khoanh vùng được ngay nhưng cũng không phải khoanh hết toàn bộ, cả một dãy phố ta chỉ khoanh địa bàn nhỏ. Qua đó cho thấy năng lực phát hiện, xử lý của chúng ta tốt hơn.

Nhà báo Diệu Bình: Được biết Bộ Y tế vừa đưa ra dự thảo hướng dẫn quy trình nhập cảnh và giám sát, cách ly y tế phòng chống Covid-19. Dự thảo có những điểm gì đáng lưu ý, thưa ông Phu?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Như tôi vừa nói, nguy cơ dịch rất cao và có nguy cơ tăng cao hơn ở con đường nhập cảnh. Vì trên thế giới dịch vẫn đang bùng phát, gần như trong chuyến bay nào vào Việt Nam chúng ta đều phát hiện có ca nhiễm Covid-19.

Đợt tới Việt Nam mở các chuyến bay thương mại, tỷ lệ càng cao hơn nhưng chúng ta vẫn giữ phương châm phát hiện sớm, phát hiện triệt để và cách ly, để làm sao không bỏ sót và không để ca đó lây nhiễm ra cộng đồng.

Chúng ta phải phát hiện được 100% các trường hợp mà nhập cảnh bị dương tính, tổ chức cách ly kịp thời, không để lây lan. Dựa trên những nguyên tắc đó, sẽ có những quy trình rất cụ thể.

Ví dụ: hành khách trước khi về Việt Nam phải có xét nghiệm 3 – 5 ngày ở nước sở tại, âm tính bằng PCR với SARS-CoV-2. Về đến Việt Nam, hướng dẫn các đối tượng cách ly theo hình thức nào, thời gian cách ly ra sao...? Nhưng cũng có những sáng tạo, là tạo điều kiện cho họ không phải cách ly 100% ở khu tập trung như trước nữa mà có thể cách ly ở khách sạn. Rồi chúng ta không yêu cầu cách ly hết 14 ngày tất cả các đối tượng như trước nữa, một số đối tượng cách ly 7 ngày và 7 ngày theo dõi cách ly tại nhà…

Tất cả trên cơ sở đảm bảo nguyên tắc dựa trên bằng chứng hết sức khoa học nhưng gắn vào với thực tiễn, để làm sao vẫn ngăn chặn được, phát hiện sớm cách ly những trường hợp dương tính và để bảo vệ thành quả của chúng ta, không để virus lây lan ra cộng đồng.   

Nhà báo Diệu Bình: Kể từ khi xảy ra làn sóng Covid-19 thứ 2, chúng ta có những điều chỉnh, cập nhật lớn nào cho phác độ điều trị không, đặc biệt là với trường hợp bệnh nhân nặng? Xin được hỏi ông Cấp?

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Các phác đồ điều trị của chúng ta phải liên tục cập nhật, liên tục sửa đổi theo các nghiên cứu, hiểu biết về bệnh lý ngày. Ví dụ, từ khi có dịch đến giờ, Bộ Y tế đã thay đổi 3 phiên bản của hướng dẫn điều trị.

Phiên bản đầu tiên là phiên bản khi dịch mới bùng phát và mới chỉ có 1 nhóm nhỏ bệnh nhân ở Vũ Hán (Trung Quốc) cho nên các thông tin, nghiên cứu chưa có gì. Chúng ta xây dựng phác đồ dựa trên hiểu biết cơ bản về những bệnh lý tương tự.

Phiên bản thứ hai, khi dịch bùng phát mạnh, chúng ta đã có những bệnh nhân, có những kinh nghiệm và trên thế giới cũng có nhiều nghiên cứu, chúng ta có những bước sửa đổi trong phác đồ.

Phiên bản thứ ba, khi các nghiên cứu trong nước và trên thế giới hoàn chỉnh hơn, Bộ Y tế lại tiến hành sửa đổi.

Tôi nghĩ rằng, nếu như có sự tiến bộ về mặt hiểu biết, cơ chế bệnh sinh rồi điều trị nhiều hơn nữa, chúng ta vẫn tiếp tục có những bước sửa đổi phù hợp hơn.

Sản xuất vaccine là quan trọng, nhưng không nên trông chờ vào nó

Nhà báo Diệu Bình: Được biết Việt Nam vừa đạt được bước tiến mới trong điều chế vaccine Covid-19. Các ông nhìn nhận ra sao về triển vọng điều chế vaccine của thế giới và Việt Nam? Trong bối cảnh chưa điều chế được vaccine, theo các ông đâu là vấn đề quan trọng hàng đầu trong phòng chống dịch?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Việt Nam là một trong những Quốc gia có kinh nghiệm về sản xuất vaccine. Chúng ta đã sản xuất được nhiều loại vaccine như vaccine bại liệt, sởi, viêm não, viêm gan, cúm... Vaccine Covid-19 cũng có quá trình sản xuất gần với vaccine cúm. Hiện chúng ta đang có 4 cơ sở tham gia sản xuất vaccine này.

Thế nhưng, sản xuất vaccine là vô cùng khó, vì đó là thuốc nhưng là thuốc đặc biệt. Việc sản xuất phải tuân thủ quy định nghiêm ngặt để đảm bảo tính hiệu quả nhưng đồng thời tính an toàn phải cao. Vì thuốc có khi uống trong 1 số người nhưng vaccine đã triển khai là tiêm toàn bộ.

Trong luật đã có Luật Dược và Bộ Y tế đã có những thông tư, hướng dẫn về vấn đề thử nghiệm lâm sàng. Sau khi nghiên cứu ở phòng thí nghiệm, chúng ta phải thử trên động vật. Sau khi thử nghiệm trên động vật thấy an toàn và hiệu quả, chúng ta mới thử nghiệm trên người và việc thử nghiệm trên người ít nhất phải 3 lần theo những số lượng khác nhau, đối tượng khác nhau. Việt Nam hiện nay đã tiến tới chúng ta thử nghiệm trên động vật là khỉ.

Tôi cho rằng, chúng ta cần tiếp tục, làm sao cùng với những nghiên cứu, những thành tựu của thế giới chúng ta sẽ chế tạo ra vaccine. Nhưng với quy trình ngặt nghèo như vậy, sớm nhất cũng phải đến cuối năm 2021 mới có thể có vaccine và thế giới có vaccine thì cũng phải đến giai đoạn đó mới vào Việt Nam.

Do đó hoàn toàn không nên có quan điểm trông chờ vào vaccine mà phải thực hiện các biện pháp phòng bệnh như chúng ta vừa nói là 5K, các biện pháp trong vấn đề chỉ đạo thực hiện… Trên thế giới, nhiều hãng sản xuất vaccine như thế mà dịch vẫn bùng. Pháp vẫn chưa áp dụng được vaccine trong phòng chống dịch Covid-19.

Bởi thế, việc sản xuất vaccine là cần thiết nhưng không nên trông chờ vào nó mà phải thực hiện tốt biện pháp phòng bệnh theo khuyến cáo của Bộ Y tế.

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Tôi hoàn toàn đồng ý với ý kiến của PGS.TS Trần Đắc Phu. Vaccine là niềm hi vọng, thế nhưng niềm hi vọng chưa thể đến trong thời gian sớm. Vì vậy trong thời gian này chúng ta vẫn phải đảm bảo tốt công tác phòng bệnh, không để dịch bệnh xảy ra. Đây là điều quan trọng nhất.

Về phía hệ thống điều trị, trong thời gian này chúng tôi đang có giai đoạn tạm gọi là bình yên, do đó toàn bộ hệ thống Y tế phải tăng cường năng lực để sẵn sàng đáp ứng nếu như không may làn sóng tiếp theo xảy ra. Chúng ta đã có một giai đoạn chuẩn bị tốt, chuẩn bị và tăng cường năng lực để đáp ứng được tốt hơn.

Nhà báo Diệu Bình: Thế giới đã chứng kiến một số quốc gia, vùng lãnh thổ hay chẳng hạn như đặc khu Hong Kong của Trung Quốc từng rất thành công trong việc khống chế các làn sóng dịch 1, 2 nhưng sau đó lại phải đối mặt với làn sóng mới xuất hiện và khó kiểm soát hơn. Theo các ông đâu là nguyên nhân? Từ các trường hợp này chúng ta có thể rút ra bài học gì cho Việt Nam không?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Tôi cho rằng, nguyên nhân là khi dịch còn nhỏ, chúng ta tập trung khống chế sẽ dễ dàng nhưng để dịch bùng phát sẽ rất khó. 

Vì thế kinh nghiệm là những ca nhập cảnh vào Việt Nam, chúng ta phải phát hiện được ngay, đưa đi cách ly thì sẽ không lây lan. Nếu trong cộng đồng mà có ca nhiễm, chúng ta phải phát hiện được ca đầu tiên càng tốt và đưa đi cách ly, khoanh vùng, dập dịch và phong tỏa vùng đó.

Như bác sĩ Cấp nói, thường các ca trong cộng đồng rất khó phát hiện, mà phát hiện bằng những ca chỉ điểm. Chúng tôi muốn nói rằng, những ca vào bệnh viện, cơ sở y tế là những ca trọng điểm. Bởi vì dấu hiệu của bệnh nhân Covid-19 là sốt, ho và nếu biết những yếu tố dịch tễ của nó thì càng dễ phát hiện.

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Về vấn đề này PGS.TS Phu đã nói khá đầy đủ. Về phía các bệnh viện, việc phát hiện sớm các ca chỉ điểm và phối hợp chặt chẽ với hệ thông y tế phòng dịch là điểm quan trọng giúp chúng ta có thể khống chế các ổ dịch khi chúng còn ở diện nhỏ.

Điểm thứ hai, suy từ bệnh viện chúng tôi nơi vẫn thường xuyên tiếp nhận các trường hợp Covid-19 dương tính xâm nhập (từ nước ngoài trở về), thì việc đảm bảo an toàn cho bệnh viện, không để bệnh viện trở thành ổ dịch lan ra cộng đồng là điều vô cùng quan trọng. Vì khi chúng ta có bệnh nhân dương tính mà chúng ta cách ly tốt trong bệnh viện và không để lây lan ra ngoài, điều trị bệnh nhân khỏi bệnh là hết.

Nhà báo Diệu Bình: Thưa hai ông, việc ứng dụng công nghệ được coi là nhân tố không thể thiếu trong phòng chống dịch bệnh Covid-19. Vậy đến nay năng lực công nghệ của ngành Y tế đã đáp ứng được đến đâu yêu cầu thực tiễn? Có thể kể ra một số bước tiến đáng kể?

PGS.TS Trần Đắc Phu: Về công nghệ trong chống dịch, chúng ta phân lập được virus, sản xuất được test kit, chúng ta có những phương pháp xét nghiệm phù hợp với quốc tế từ rất sớm, rất nhanh. 

Bên cạnh đó chúng ta áp dụng công nghệ thông tin trong truy vết. Việc truy vết của Việt Nam vừa qua làm vô cùng thành công. Có những trường hợp tiếp xúc với người dương tính (F1), chúng ta phát hiện ra ngay, gần như là 100%, và kể cả F2. Chính việc phát hiện những người nghi ngờ đó mà chúng ta không để dịch lây lan mạnh.

Ngoài ra là áp dụng công nghệ trong quản lý, quản lý ca bệnh, quản lý ca nghi ngờ bệnh dựa trên Bluezone, khai báo y tế, dựa trên các phần mềm.

Hiện nay, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam đã chỉ đạo triển khai “Bản đồ chung sống an toàn với dịch COVID-19” - bản đồ thể hiện công tác phòng, chống dịch bệnh của các cơ sở công cộng, nơi tập trung đông người.

V.v,...

Công nghệ luôn luôn theo sát, đồng hành, cùng với ngành Y tế và các ngành để chúng ta thực hiện tốt công tác phòng chống dịch. 

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Ở đây tôi muốn nói về Hệ thống Telehealth - khám chữa bệnh từ xa. Đây là công cụ mà bệnh viện chúng tôi thường xuyên áp dụng và áp dụng hiệu quả nhất.

Thông qua ứng dụng này, bác sĩ ở nhiều nơi, nhiều vùng, chuyên gia ở nhiều lĩnh vực đều có thể tham gia việc hội chẩn, xem xét thăm khám bệnh nhân và giúp cho việc lựa chọn phương án để điều trị một cách tối ưu. Nó rất thiết thực, 2 – 3 giờ đêm vẫn hội chẩn với các chuyên gia khắp cả nước qua đây được.

Điều thứ hai, trong khi vừa rồi ở châu Âu có nhiều nước khủng hoảng máy thở nhưng ở Việt Nam dù dịch bùng phát ở mức độ chưa lớn nhưng chúng ta đã chủ động sản xuất được máy thở. Thành tựu này giúp thầy thuốc không phải đối mặt với những trường hợp đau lòng như phải quyết định lựa chọn dành máy thở cho ai, bỏ ai…

Ngoài ra phải kể đến các tiến bộ khác về mặt chủ động sản xuất test kit, hóa chất và các phương tiện phòng hộ...

Nhà báo Diệu Bình: Cho đến nay dịch Covid-19 đã kéo dài nhiều tháng và được đánh giá là sẽ còn dai dẳng. Vậy thưa ông Cấp, theo quan sát của ông, tinh thần, sự dấn thân của các nhân viên y tế có chịu ảnh hưởng, tác động nhiều không? Ngành Y tế có các chính sách gì đối với các bác sĩ ở tuyến đầu chống dịch?

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Khi dịch bệnh xảy ra, những thầy thuốc trực tiếp điều trị như chúng tôi bị ảnh hưởng rất nhiều. Thứ nhất, chúng tôi bị cách ly tập trung. Thứ hai, chúng tôi phải đối mặt với nguy cơ lây nhiễm và khi cách ly tập trung như thế ảnh hưởng đến gia đình và cuộc sống rất nhiều.

Một điều ảnh hưởng lớn, rất may nước ta chưa xảy ra nhưng thế giới đã xảy ra, là 70% các ca mổ bị trì hoãn vì Covid-19. Điều đó có nghĩa là, có rất nhiều người bệnh không bị mắc bệnh Covid-19 nhưng cuộc sống và sự an toàn của họ bị ảnh hưởng nhiều.

Đấy là một số tác động của Covid-19 đối với nhân viên y tế, đối với các bệnh viện.

Một khía cạnh nữa cần kể đến là các bệnh viện khi phải thực hiện giãn cách, bình thường 1 khoa phòng có 100 người bệnh, khi giãn cách sẽ chỉ duy trì được 30 người bệnh. Trong khi chi phí về chăm sóc, điều trị, phương tiện phòng hộ gia tăng. Nhiều bệnh viện, đặc biệt là cơ sở y tế được giao tự chủ kinh tế sẽ bị ảnh hưởng khá trầm trọng về mặt tài chính. Tôi nghĩ rằng muốn giải quyết vấn đề này phải có sự phối hợp giữa Bộ Tài chính, Bộ Y tế và Bộ LĐ-TBXH cùng giải quyết. 

Nhà báo Diệu Bình: Là những người làm trong ngành Y, cá nhân ông chuẩn bị tâm thế gì cho bản thân cũng như người thân trước nguy cơ của làn sóng tiếp theo luôn hiện hữu?

Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp: Chúng tôi luôn luôn sẵn sàng, không phải là bây giờ mà từ trước đó, từ dịch SARS 2003, cúm A H1N1 2009… Về phía bệnh viện, tôi và các nhân viên y tế luôn sẵn sàng ứng phó với các dịch bệnh xảy ra trong tương lai. Đặc biệt, qua 2 làn sóng dịch vừa qua ở nước ta, nhiều cán bộ y tế ở các bệnh viện khác đã có thêm kinh nghiệm để đối phó với làn sóng dịch mới nếu nó xảy ra.  

Thưa quý vị độc giả, trong buổi giao lưu hôm nay các khách mời đã cùng “phác thảo” sơ lược về nguy cơ của làn sóng dịch Covid-19 tiếp theo tại Việt Nam và những yếu tố quan trọng cần thiết để đối mặt với nó. Buổi giao lưu đến đây là hết. Trân trọng cảm ơn hai khách mời đã nhận lời tham gia chia sẻ!

VietNamNet (thực hiện)