Cuốn sách Quán Đạo giáo với một số vấn đề lịch sử và tôn giáo ở Việt Nam (NXB Chính trị quốc gia Sự thật phát hành) của TS. Nguyễn Thế Hùng, nguyên Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) là công trình chuyên khảo hiếm hoi góp phần phục dựng một lát cắt quan trọng trong bức tranh tín ngưỡng Việt Nam.
Trong khi đình, chùa, đền, miếu đã được nghiên cứu rộng rãi và bảo tồn tốt, thì quán Đạo giáo - nơi thờ các vị thần Đạo giáo như Tam Thanh, Ngọc Hoàng, Huyền Thiên Trấn Vũ lại bị bỏ quên trong nhận thức cộng đồng và chính sách bảo tồn.
Qua khảo sát thực địa tại các quán như Hội Linh, Linh Tiên, Lâm Dương (vùng xứ Đoài, Hà Tây cũ), tác giả cho thấy hệ thống quán này từng đóng vai trò thiết yếu trong đời sống tinh thần người Việt từ thế kỷ XVI–XVII.
Cuốn sách không chỉ khảo tả kiến trúc, tượng pháp mà còn phân tích sâu về sự bản địa hóa của Đạo giáo, cho thấy sự hòa quyện linh hoạt giữa Đạo giáo với Đạo Phật, Nho giáo và tín ngưỡng dân gian. Đặc biệt, trong bối cảnh khủng hoảng tư tưởng cuối thế kỷ XVI, khi Nho giáo đánh mất vai trò chính thống, quán Đạo giáo trở thành điểm tựa tinh thần cho tầng lớp trí thức và quan lại.
Về mặt kiến trúc, TS. Hùng phát hiện sự chuyển biến rõ nét: từ mặt bằng hình chữ Tam (phân tầng ba cõi) thời Lê sơ sang hình chữ Công (liên kết chặt chẽ) ở thời Mạc - Lê Trung hưng. Hệ thống hậu đường, gác chuông và tượng pháp phong phú, cho thấy sự đa dạng trong tín ngưỡng và nghệ thuật dân gian.
Quan trọng hơn, tác phẩm chỉ ra thực trạng đáng lo: quán Đạo giáo đang bị đồng hóa, tu bổ sai lệch hoặc mai một, trong khi chính quyền địa phương và cộng đồng lại ưu tiên đình, chùa vốn quen thuộc hơn. TS. Hùng gọi đây là lỗ hổng nhận thức" trong bảo tồn di tích tôn giáo hiện nay.
Với nội dung sâu sắc, nguồn tư liệu phong phú và cách viết mạch lạc, cuốn sách không chỉ là tài liệu tham khảo cho giới nghiên cứu sử học, tôn giáo học mà còn là cẩm nang thiết thực cho những người làm công tác quản lý di tích, tu bổ di sản, phát triển du lịch văn hóa.
GS.TS. Nguyễn Văn Kim nhận xét: "Cuốn sách hướng tới nhận thức toàn diện hơn về Tam giáo và là cơ sở để bảo vệ, phát huy giá trị văn hóa - nghệ thuật của loại hình di sản tôn giáo đang bị lãng quên này".
.svg){kind=icon}
