Làm dịu Biển Đông

 Biển Đông - cùng với eo biển Đài Loan và bán đảo Triều Tiên, từ lâu được coi là một trong ba điểm nóng chính của khu vực Đông Á - đang dậy sóng một lần nữa.

Trung Quốc (TQ) công bố triển khai quân tới quần đảo Hoàng Sa tiếp sau một tháng mà các bên tranh chấp lãnh thổ gia tăng phát biểu cao giọng, sự hiện diện hải quân của Trung Quốc trong khu vực tranh chấp đã trở nên rõ ràng hơn, và Trung Quốc chia rẽ Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) khiến các Bộ trưởng ngoại giao của họ không thể đồng ý về một bản thông cáo chung lần đầu tiên trong 45 năm.

Tất cả những điều này đã làm căng thẳng thần kinh - giống như việc diệu võ dương oai quân sự và đấu đá ngoại giao từ năm 2009 đến giữa năm 2011. Một lưu tâm nhỏ: trải dài từ Singapore đến Đài Loan, biển Đông là biển tuyến đường biển nhộn nhịp thứ nhì của thế giới, với một phần ba vận chuyển toàn cầu quá cảnh qua nó.

Nhiều nước lân cận có nhiều tuyên bố chủ quyền đối với nhiều phần của biển Đông - và có xu hướng đẩy những tuyên bố đó lên với chủ nghĩa dân tộc mạnh mẽ - hơn là với bất kì vùng biển có kích cỡ tương tự nào khác. Và bây giờ vùng này được xem như là một trường đấu Trung-Mĩ, trong đó TQ đang vươn dài thêm nanh vuốt mới, và Hoa Kì đang cố gắng cắt bớt các nanh vuốt ấy để duy trì thế thượng phong  trong khu vực và toàn cầu.

Các vấn đề pháp lí và chính trị liên quan đến tranh chấp chủ quyền lãnh thổ - và các nguồn tài nguyên biển và năng lượng và quyền đi lại - chính là một mớ bòng bong. Các sử gia tương lai cũng có thể sẽ khó tránh khỏi nói  về biển Đông như  Lord Palmerston nói về Schleswig-Holstein[i] trong thế kỉ thứ mười chín: "Chỉ có ba người đã từng hiểu nó. Một người đã chết, một người nổi điên, và người thứ ba là tôi - mà tôi thì đã quên nó."

Vấn đề cốt lõi lãnh thổ hiện đang xoay quanh quan tâm đã nêu của Trung Quốc (không phân giới chính xác trên bản đồ "9 vạch" năm 2009 của họ) trên gần như toàn bộ biển Đông. Tuyên bố chủ quyền như vậy sẽ gồm trọn bốn nhóm thể địa lí tranh chấp: Hoàng Sa ở phía tây bắc, VN cũng có tuyên bố chủ quyền, bãi ngầm Macclesfield và Scarborough Reef ở phía bắc, Philippines cũng có tuyên bố chủ quyền và Trường Sa ở phía nam (do Việt Nam, Philippines, Malaysia, và Brunei,  tuyên bố chủ quyền ở mức độ khác nhau, trong một số trường hợp chống lại nhau cũng như chống lại Trung Quốc.)

Hiện đã có cuộc đua tranh của các bên tranh chấp cố chiếm càng nhiều càng tốt các đảo này - một số có khi chỉ là các đảo đá. Điều này một phần là vì, theo Công ước Liên hợp quốc về Luật biển, mà họ đã phê chuẩn, thì các chủ sở hữu có chủ quyền tại các thể địa lí chiếm được này có thể đòi hỏi trọn một vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lí (cho phép một mình khai thác thủy sản và các nguồn tài nguyên dầu) nếu các thể địa lí này có thể duy trì đời sống kinh tế của riêng mình. Trườn g hợp trái lại, các chủ sở hữu có chủ quyền chỉ có thể đòi hỏi 12 hải lí lãnh hải.

Điều làm tăng mối quan tâm của ASEAN về ý đồ Bắc Kinh là ngay cả khi nếu Trung Quốc có thể tuyên bố chủ quyền hợp lý đối với tất cả các thể địa lí ở biển Đông, và tất cả chúng đều sinh sống được, thì các vùng đặc quyền kinh tế đi kèm với chúng cũng sẽ không bao gồm hết toàn bộ vùng biển trong đường 9 vạch ở bản đồ năm 2009. Điều này đã gây lo lắng chính đáng rằng Trung Quốc không muốn hành động theo khung Công ước về Luật biển, mà nhất quyết đưa ra một đòi hỏi chủ quyền rộng lớn hơn dựa trên lịch sử.

Cách tiếp cận hợp lí đầu tiên sẽ phải là làm sao để mọi người bình tĩnh trước các khiêu khích bên ngoài và sự lớn tiếng dân tộc chủ nghĩa bên trong của TQ. Có vẻ như không có thế đứng tối ưu và trọn vẹn nào được chính phủ và Đảng Cộng sản TQ chấp nhận, theo đó TQ quả quyết tiến lên. Thay vào đó, theo một báo cáo giá trị do Nhóm Khủng hoảng quốc tế (ICG) đưa ra vào tháng tư, các hoạt động trong vùng biển Đông trong ba năm qua dường như xuất hiện từ các sáng kiến thiếu điều phối bởi các diễn viên khác nhau trong nước, bao gồm cả chính quyền địa phương, các cơ quan thực thi pháp luật, công ty năng lượng quốc doanh, và Quân Giải phóng Nhân dân.

Bộ Ngoại giao TQ hiểu những ràng buộc của luật quốc tế rành rẽ hơn hết nhưng vẫn chưa làm bất cứ điều gì để áp dụng chúng. Tuy nhiên, đối với mọi hoạt động mới gần đây và các hoạt động khác của PLA, khi quá trình chuyển đổi lãnh đạo của đất nước (đã và đang làm nhiều quan chức trung ương chủ chốt lo lắng) được hoàn thành vào cuối năm nay, có lí do để hi vọng TQ sẽ chọn vị thế kiềm chế hơn.

TQ có thể và cần phải hạ nhiệt bằng cách thực thi một ít các biện pháp giảm nguy cơ và xây dựng lòng tin mà họ đã đồng ý với ASEAN trong năm 2002 - và xây dựng trên đó một quy tắc ứng xử mới, đa phương. Và TQ cần sớm xác định chính xác các tuyên bố chủ quyền của họ thực sự là gì, có quy chiếu theo các nguyên tắc đã được đả thông và chấp nhận. Chỉ như vậy thì cách thức (nghe cũng xuôi về nguyên tắc) nghiêng về chia sẻ tài nguyên trên lãnh thổ tranh chấp khi chưa có giải pháp cuối cùng cho các tuyên bố đối nghịch mà TQ theo đuổi mới được các nước khác tin cậy.

Về phần mình, Hoa Kì trong khi biện minh cho việc tham gia với các nước ASEAN có tranh chấp trong việc phản kháng sự thái quá của TQ trong 2010-2011, cũng cần cẩn thận với việc leo thang các phát biểu cao giọng. Việc chuyển trục quân sự của Mỹ về châu Á đã khiến TQ thêm khó chịu về tâm lý, và tình cảm dân tộc chủ nghĩa sẽ khó kiềm chế hơn trong thời kì chuyển đổi lãnh đạo. Trong bất kì trường hợp nào,quan tâmcủa Mĩ về tự do hàng hải trong vùng biển này luôn có vẻ hơi quá một chút.

Một bước tích cực, và được hoan nghênh rộng rãi là khi Mỹ có thể sẽ phê chuẩn Công ước về Luật Biển, với các nguyên tắc làm nền tảng cho việc chia sẻ tài nguyên hòa bình - trong vùng biển Đông cũng như nơi khác. Đòi hỏi người khác làm những gì mình nói không bao giờ có kết quả bằng việc yêu cầu họ làm những gì mình làm.

Tác giả: GARETH EVANS

Người dịch Phan Văn Song

Hiệu đính: Lê Vĩnh Trương

[i] Vấn đề Schleswig-Holstein là vấn đề đầy tranh cãi ở thế kỷ 19 giữa Đan Mạch, Phổ và Áo về tình trạng của Schleswig Holstein. Tại thời điểm đó, dân ở phần phía bắc của Schleswig là Đan Mạch, phía nam là Đức, và pha trộn ở các thành phố phía bắc và ở giữa. Dân số của Holstein gần như hoàn toàn là Đức. Các lãnh địa (duchy) của Schleswig (Slesvig) lệ thuộc Đan Mạch trong thế kỷ 13 và 14, nhưng đã thống nhất với Holstein từ 1386-1460. Sau năm 1474, cả hai Schleswig và Holstein được cai trị như là lãnh địa riêng biệt của các vua Đan Mạch, còn Holstein lại là một lãnh địa của Thánh chế La Mã, và sau đó, từ năm 1815, là thành viên của Liên hiệp Đức Trong những năm 1840, dân số nói tiếng Đan Mạch ở miền bắc Schleswig, được Chính phủ Đan Mạch ủng hộ, muốn tách Schleswig Holstein và kết hợp nó với với Đan Mạch, trong khi đa số nói tiếng Đức trong hai lãnh địa (duchy) muốn hợp chúng thành một nhà nước trong Liên hiệp Đức. Cuộc nổi dậy năm 1848 của người Đức trong khu vực được sự trợ giúp của quân đội Phổ đã hất cẳng quân đội Đan Mạch (1848-1851). Các thỏa thuận 1851-1852 khôi phục lại hiện trạng của khu vực. Năm 1863, một nỗ lực mới của Đan Mạch sáp nhập Schleswig đã khiến Phổ và Áo tuyên bố chiến tranh vào năm 1864. Sau khi Đan Mạch bị thua tại Dybbøl và Jutland bị chiếm đóng, Đan Mạch đã buộc phải từ bỏ toàn bộ Schleswig-Holstein cho Phổ và Áo. (ND)