Hội đồng An ninh Quốc gia Nhật Bản thật sự là mốc son trong đường lối cầm quyền của ông Abe trong những tháng cuối năm 2013.

Ngày 7/11/2013 vừa qua, Hạ viện Nhật Bản đã thông qua dự luật thiết lập Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC), sẽ thay thế Hội đồng Bảo an hiện có ở Nhật Bản. Dự luật này dự kiến ​​sẽ được các nghị viên Thượng viện thông qua trong năm nay. Đây được xem là một bước đi quan trọng của Nhật Bản nhằm đối phó với những bất ổn an ninh ở châu Á trong thời điểm hiện tại.

Kênh ngoại giao "phiên bản Mỹ"

Lấy nguyên mẫu từ Nhà Trắng, National Security Council (Hội đồng an ninh quốc gia, NSC) chính là một diễn đàn được Tổng thống sử dụng để xem xét các vấn đề về an ninh quốc gia và chính sách ngoại giao với các cố vấn an ninh quốc gia cao cấp và các quan chức nội các. NSC Hoa Kỳ được thiết lập năm 1947 để giúp Hoa Kỳ có được các chính sách hợp lý với Liên Xô trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.

Trở lại thời điểm hiện tại, lịch sử dường như lặp lại khi cán cân quyền lực ở châu Á đang trở nên chông chênh, nhất là với sự trỗi dậy mạnh mẽ của con rồng Trung Quốc. Đặc biệt khi Tokyo và Bắc Kinh đang có mâu thuẫn ngày càng gay gắt xung quanh quần đảo tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư. Chính vì vậy, Nhật Bản đang cần có sự đồng thuận giữa các quan chức chính phủ cấp cao để thống nhất phương án ngoại giao đối với các vấn đề an ninh quốc gia. Trên hết, những quyết định sáng suốt kịp thời là rất quan trọng.

Với cơ sở đó, bên cạnh việc hoạch định chính sách dài hạn thì Hội đồng cũng sẽ tạo điều kiện tối đa để đưa ra những quyết định an ninh và xử lý khủng hoảng một cách nhanh chóng nhất. Sự phối hợp hoạt động trong Hội đồng cũng sẽ đảm bảo lượng thông tin được trao đổi qua các Bộ và các cơ quan liên quan, đảm nhiệm vị trí là một trụ sở tình báo quốc gia của Nhật Bản.

{keywords}
Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe

Cuộc khủng hoảng con tin tại một khu liên hợp dầu của Algeria vào tháng Giêng, trong đó có 10 người Nhật bị giết hại đã chứng minh rằng chính phủ của Thủ tướng Shinzo Abe cần có một hệ thống thu thập thông tin tốt hơn.

Việc thành lập Hội đồng cũng là một phương thức hữu hiệu giúp ông Shinzo Abe tập trung quyền lực hành pháp vào trong tay mình ở giai đoạn đầu của nhiệm kỳ Thủ tướng, và tăng cường phối hợp với Washington thông qua kênh ngoại giao "phiên bản Mỹ" này. Tuy vậy, vẫn còn tồn tại nhiều lỗ hổng trong thể chế và phương thức hoạt động của Hội đồng, buộc Nhật Bản phải nhìn nhận và cân nhắc thực sự nghiêm túc trước khi tiến hành thực hiện.

NSC: những lỗ hổng?

Mặc dù thừa hưởng nguyên mẫu từ Hội đồng an ninh quốc gia Hoa Kỳ, NSC Nhật Bản vẫn sẽ giữ lại những đặc trưng của chính phủ xứ phù tang. Một số tính năng của Hội đồng Bảo an cũ vẫn sẽ tồn tại trong thể chế mới. Một ban chín bộ trưởng vẫn sẽ cung cấp sự tư vấn về quốc phòng và các vấn đề an ninh quốc gia, và khi tiểu ban gồm bốn thành viên xem xét chính sách quốc phòng cơ bản, các Bộ trưởng vẫn có thể tham gia vào các cuộc thảo luận.

Tuy nhiên, dự luật mới lại không quy định rõ vai trò của các cố vấn an ninh quốc gia và trưởng ban thư ký cũng như cách thức quyền lực sẽ được chia sẻ giữa họ. Hội đồng sẽ bao gồm các thành viên hiện có của Văn phòng Nội các như Tổng thư ký nội các và cố vấn đặc biệt của Thủ tướng. Điều này có nghĩa là vẫn còn có sự chồng chéo về thể chế, điều có thể gây khó khăn cho ban chỉ đạo khi đưa ra quyết định một cách nhanh chóng.

Dự luật sẽ thổi một làn gió mới vào phương thức điều hành và ra quyết định trong chính phủ, tuy nhiên chúng ta vẫn không thể lờ đi tính quan liêu trong tổ chức chính phủ Nhật Bản. Dự kiến, hầu hết các quan chức trong Hội đồng ​​sẽ đến từ các Bộ hiện có. Khi đối mặt với cùng một vấn đề, các quan chức cao cấp sẽ cảm thấy khó khăn khi làm việc độc lập ở các Bộ trong Văn phòng nội các.

Ngoài ra, việc gia tăng thành viên trong Văn phòng Nội các cũng có thể khiến cho việc ra quyết định nhanh chóng bị trì hoãn. Dự luật cũng sẽ không phát triển nguồn nhân lực cho an ninh quốc gia và quản lý khủng hoảng, trong khi Hội đồng cần những người được đào tạo và hiểu đúng chính sách bảo mật để có thể làm việc hiệu quả. Do đó, quá trình hoạt động của Hội đồng sẽ không tránh khỏi những bất cập.

Với những vấn đề tồn đọng này, Nhật Bản sẽ phải xem xét đến việc đào tạo nguồn nhân lực cho các tổ chức an ninh quốc gia. Việc thành lập cộng đồng an ninh quốc gia sẽ góp phần khắc phục chủ nghĩa cục bộ trong chính phủ và các ý kiến chia rẽ ​​về an ninh quốc gia trong giới chính trị Nhật Bản.

Mặc dù vẫn có những hạn chế nhưng NSC sẽ là điểm sáng trong chính sách đối nội và đối ngoại của ông Abe. Vấn đề an ninh và các chính sách đối ngoại cũng sẽ được chỉ đạo bởi văn phòng Thủ tướng. Sự tập trung quyền lực và tính vững chắc sẽ mang lại vị thế cao hơn cho ông Abe. Đây cũng có thể là một hàm ý cho chính sách thắt chặt quan hệ với các quốc gia châu Á, trong đó có Việt Nam.

Trong bối cảnh liên minh Mỹ - Nhật càng được củng cố thì việc Nhật Bản tạo "dấu ấn riêng" - ngày càng độc lập và tự chủ là rất cần thiết. Vì lẽ đó, NSC thật sự là mốc son trong đường lối cầm quyền của ông Abe trong những tháng cuối năm 2013 như ông Abe nhấn mạnh trong một bài phát biểu tại một phiên họp toàn thể của Hạ viện vào ngày 25/10: "Việc củng cố các chức năng thực thi chính sách an ninh quốc gia của Thủ tướng sẽ ngày càng được chú trọng".

Sự nỗ lực phát triển cộng đồng an ninh này đòi hỏi sự thay đổi thể chế rộng lớn hơn trong Dự luật năm 2013, nhưng sẽ là một bước đi rất cần thiết cho Nhật Bản trong việc giữ vững an ninh khu vực châu Á. Đó là những nhiệm vụ tối cần thiết mà Tân thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe cần làm được trong nhiệm kỳ mới này.

  • Hải Yến - Tâm Sáng (IRYS)