Tại Hội thảo tham vấn Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới các cấp giai đoạn 2026–2030 do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 25/7/2025, PGS.TS Nguyễn Thế Chinh – nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách Tài nguyên và Môi trường – đã có bài tham luận quan trọng, đề xuất điều chỉnh tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững trong bối cảnh mới.
Sau 15 năm triển khai, Chương trình Mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt là cải thiện bộ mặt nông thôn, nâng cao đời sống người dân. Tuy nhiên, theo đánh giá tổng thể, tình trạng ô nhiễm môi trường ở khu vực nông thôn vẫn gia tăng, trong khi năng lực ứng phó với biến đổi khí hậu, thiên tai và dịch bệnh còn hạn chế.
Theo PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, việc xây dựng bộ tiêu chí mới giai đoạn 2026–2030 cần dựa trên hệ thống cơ sở pháp lý, chính sách đã ban hành, đồng thời đáp ứng yêu cầu chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, thích ứng với biến đổi khí hậu và nâng cao chất lượng sống cho cư dân nông thôn.
PGS.TS Nguyễn Thế Chinh đã chỉ ra các căn cứ chính trị – pháp lý chủ đạo làm nền tảng xây dựng tiêu chí môi trường: Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2021–2030 nhấn mạnh yêu cầu tập trung xử lý ô nhiễm môi trường trong xây dựng nông thôn mới, đặc biệt là vấn đề rác thải và nước thải. Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 xác định mục tiêu xây dựng nông thôn “sáng, xanh, sạch, đẹp, văn minh”, với chỉ tiêu đến năm 2030 đạt 80% hộ dân nông thôn được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn, 90% chất thải rắn sinh hoạt được thu gom, xử lý đúng quy định. Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đặt mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam đạt trình độ tiên tiến về công nghệ trong nhiều lĩnh vực – từ đó đặt ra yêu cầu nâng cao tiêu chuẩn môi trường, bao gồm cả khu vực nông thôn. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 cùng với các chính sách quy hoạch, chiến lược phát triển như Quyết định số 891/QĐ-TTg ngày 22/8/2024 phê duyệt Quy hoạch hệ thống đô thị và nông thôn thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Quyết định số 150/QĐ-TTg ngày 28/01/2022 phê duyệt Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050 đều nhấn mạnh vai trò trung tâm của tiêu chí môi trường trong định hướng phát triển nông thôn theo hướng hiện đại, sinh thái và bền vững.
Một điểm mới đáng chú ý là cách tiếp cận phân loại tiêu chí môi trường theo hai nhóm chính: “Nâu”: các chỉ số liên quan đến chất thải – rác thải, nước thải, khí thải; “Xanh”: không gian sinh thái, cảnh quan, đa dạng sinh học, hệ sinh thái tự nhiên.
Từ góc độ này, PGS.TS Nguyễn Thế Chinh đề xuất một số điều chỉnh cụ thể trong bộ tiêu chí môi trường như đổi tên tiêu chí 17 thành “Môi trường và Cảnh quan”, bỏ cụm từ “an toàn thực phẩm” vốn chưa phản ánh đầy đủ mục tiêu sinh thái. Bổ sung các tiêu chí mới, như tỷ lệ người dân được phổ biến và hiểu biết mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn; Không có hiện tượng đốt rơm rạ, gây ô nhiễm không khí tại các khu dân cư; Tỷ lệ chất thải hữu cơ được tái chế, tái sử dụng theo mô hình kinh tế tuần hoàn.
Đối với nông thôn mới nâng cao, đề xuất các chỉ số như tỷ lệ tái chế phụ phẩm nông nghiệp thành sản phẩm thân thiện môi trường; Không có hoạt động hủy diệt hệ sinh thái (sử dụng súng hơi, kích điện đánh bắt sinh vật...); Đưa tiêu chí “duy trì hệ sinh thái và đa dạng sinh học” vào nội dung bắt buộc.
Với xã nông thôn mới hiện đại, cần có các chỉ số tiên tiến như tỷ lệ hộ sản xuất theo mô hình hữu cơ, tuần hoàn, áp dụng công nghệ cao; Tỷ lệ làng sinh thái, mô hình sản xuất gắn với du lịch nông nghiệp.
Không chỉ dừng ở cấp xã, tiêu chí môi trường cũng cần mở rộng và cụ thể hóa ở cấp tỉnh, thành phố. Trong giai đoạn 2026–2030, một số tiêu chí gợi ý được PGS.TS Chinh đưa ra gồm: Tỉnh/thành có quy hoạch môi trường cho khu vực nông thôn; Có ít nhất một vùng sản xuất nông nghiệp hữu cơ hoạt động hiệu quả; Thiết lập và vận hành mô hình nông nghiệp tuần hoàn, có làng cảnh quan thiên nhiên hấp dẫn, triển khai kế hoạch tăng trưởng xanh cấp tỉnh…
Đặc biệt, ông nhấn mạnh việc xây dựng các tiêu chí môi trường nông thôn mới cần hài hòa giữa tính pháp lý, tính khoa học và tính thực tiễn, có thể đo lường, đánh giá được; đồng thời bảo đảm sự phân hóa theo cấp độ phát triển từ nông thôn mới, nâng cao đến hiện đại.
Một luận điểm đáng chú ý từ bài tham luận là môi trường nông thôn không còn chỉ là vấn đề “rác thải” mà cần nhìn nhận rộng hơn – bao gồm chất lượng không khí, sinh thái làng xã, hệ sinh thái, thói quen tiêu dùng và sản xuất bền vững.
Khi nhận thức cộng đồng đã thay đổi, người dân yêu cầu một môi trường sống sạch hơn, lành mạnh hơn thì tiêu chí môi trường phải được “nâng hạng” để bắt kịp kỳ vọng ấy.
.svg){kind=icon}
