Những cuộc đời buồn trên đèo Rù Rì

Hơn 20 năm nay, gần 100 hộ gia đình nghèo từ khắp nơi kéo về bãi rác Rù Rì (đèo Rù Rì, thành phố Nha Trang, Khánh Hòa) làm một công việc duy nhất là bới rác thải để mưu sinh qua ngày. Bất chấp khói bụi, ruồi nhặng, xú uế nồng nặc, mấy trăm người già trẻ, lớn bé vẫn cặm cụi cào bới và nhặt nhạnh bất kể thứ gì có thể dùng hoặc bán được cho phế liệu, thậm chí cả những viên thuốc cảm cúm họ cũng nhặt về sử dụng.

Quanh năm ngửi mùi xú uế

Rù Rì là bãi rác lớn nhất của Khánh Hòa, mỗi ngày có hàng trăm xe tải chở rác, xe hút hầm cầu cứ nối đuôi nhau vào bãi. Trong nắng, trong mưa, bao nhiêu số phận con người vất vả mưu sinh, tìm "những thứ người đời bỏ lại" để bán kiếm tiền. Người dân cứ sinh con, đẻ cái rồi thế hệ con nối tiếp thế hệ cha, sống bằng nghề... nhặt rác và ngập chìm trong xú uế.

Qua khảo sát, "xóm rác" hiện đã tăng lên đến mấy trăm nhân khẩu, 90% làm nghề bới rác, số còn lại làm rẫy, hái lá giang. Thu nhập bình quân mỗi ngày chỉ vài ba chục ngàn, đủ cho họ mua gạo thổi cơm. Buồn hơn nữa là những người dân này quanh năm phải sống chung với mùi phế thải nên rất nhiều người đã mắc bệnh đường hô hấp.

Lần theo con đường bụi mù còn in đậm dấu bánh xe chở rác thải, tôi vào lều chị Nguyễn Thị Lài. Chiếc lều dựng tạm, chỉ đủ đặt một chiếc giường và mấy thứ dụng cụ nấu ăn sơ sài nhưng là nơi trú ngụ của 4 nhân khẩu. Ngay phía sau nhà là hàng chục bao phế liệu, ruồi nhặng đang bu đen.

Hỏi chuyện, chị cho biết người dân ai cũng biết sống như thế này sẽ ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe, vì mỗi khi gió mạnh mùi xú uế thốc vào lều rất khó chịu, nhưng rồi cứ ngửi mãi, ăn ngủ với rác mãi cũng thành quen. Chợt chị Lài thở dài: "Nhĩ kỹ cũng thấy lo lắm vì hôm trước vào bệnh viện khám, bác sĩ bảo hai đứa nhỏ nhà tôi đã nhiễm bệnh hô hấp cấp". Tuy nghề nhặt rác chỉ cần trang bị cái cào và đôi găng tay, đôi ủng nhưng trong bãi rác có đủ loại vật thải, suốt cả năm trời, chân phải đạp lên nhiều khi trúng mảnh thủy tinh, trúng đinh xuyên thủng cả ủng tứa máu, đau đến phát khóc. Đặc biệt, vào mùa mưa, đường đất trơn trượt lại vác bao phế liệu cồng kềnh nhiều khi ngã dúi đầu ngay vào đống rác.

Nỗi buồn như trĩu nặng thêm khi những hộ dân ở đây phải mò mẫm trong cảnh không điện, không nước. Muốn có nước sạch để dùng thì phải vào thành phố mua, mỗi can 20 lít có giá 7.000 đồng nên tất cả đều phải tiết kiệm. Cả trăm hộ dân có duy nhất một cái ti vi đen trắng nhưng thi thoảng sạc được bình ắc quy mới dám mở. Ngay cả đèn dầu nhiều người cũng sợ tốn kém nên buổi tối chỉ khi có việc gì mới thấy ánh đèn le lói.

Người dân nhặt nhạnh đủ thứ để bán, nhiều thứ mang về làm đồ dùng trong gia đình, thậm chí quần áo cũ từ bãi rác cũng được mang về giặt và mặc lại. Không chỉ người lớn, trẻ em ở "xóm rác" cũng thiệt thòi. Chúng chỉ biết sống luẩn quẩn trong tăm tối và phế liệu. Vài ba em ra ngoài học đến lớp 5 nhưng cứ bị bạn bè trêu chọc là con nhà nhặt rác, nhà cụt chân, mặc cảm quá nên nghỉ gần hết.

Ông Nguyễn Lời buồn bã vì em trai bị mìn nổ chết, còn ông thì bị mất cánh tay, gãy xương hàm

Hiểm nguy rình rập

Không chỉ nghèo và tù túng, người dân xóm rác còn phải sống trong hiểm nguy rình rập. Đó là hàng chục gia đình trong lúc san nền đất để dựng lều che mưa nắng qua ngày đã mất mạng, cụt tay, cụt chân do đụng phải mìn bởi khu vực này trong thời chiến tranh là một bãi mìn. Phận nghèo, sống khép kín, những người dân "góp" chỉ mong mỏi chính quyền có biện pháp rà hết mìn để không có thêm những phận cụt, què...

Khi tôi vào "xóm rác" thì đụng anh Đặng Thông Thành chống nạng quay ra, nhưng không phải đi mua gạo như thường ngày mà là bắt xe về quê chờ... ngày quy tiên. Là người nhặt rác nhưng anh Thành có thâm niên trong việc tháo gỡ mìn còn sót lại trong chiến tranh. Ở đây có hàng tá người đã dính mìn và đã phải từ giã trần gian khi tuổi đời còn rất trẻ. Bản thân anh Thành, dù có kinh nghiệm nhưng vẫn bị bay mất một chân khi triển khai tháo gỡ. Ngoài ra anh lại mắc bệnh hô hấp cấp tính, ung thư phổi giai đoạn cuối do hít quá nhiều mùi xú uế nên bác sĩ bảo về quê sống thêm được ngày nào hay ngày đó.

Ông Nguyễn Văn Lập, 76 tuổi, người đầu tiên đặt chân đến vùng đất này buồn bã kể: "Từ khi tôi đến đây, số người bị tai nạn do mìn rất nhiều nhưng tôi không nắm hết được. Tôi chỉ biết 32 người gặp nạn và chính tôi đưa đi cứu chữa. Bản thân tôi cũng bị mìn nổ làm mờ cả mắt, giờ nhìn mọi thứ rất khó khăn."

Lách qua mấy chiếc lán được lợp bằng những tấm bạt sậm màu đất cát là lều nhà ông Nguyễn Lời, người có em trai bị gặp nạn khi cuốc miếng đất quanh lều để trồng cây ăn quả, không ngờ cuốc phải mìn, mìn nổ chết ngay tại chỗ. Bản thân ông Lời cũng bị mìn làm gãy xương hàm và đứt hẳn một cánh tay khi cuốc cỏ quanh lều. Mấy năm vỡ đất, ông đã gom được cả bao tải mìn đem nộp cho công an phường Vĩnh Lương. Nhiều người dân biết là có mìn trong lòng đất, nhưng vì kiếm ăn nên vẫn phải bám trụ.

Bà Nguyễn Thị Cúc, người có 25 năm nhặt rác mưu sinh, lo lắng về tương lai của hàng trăm đứa trẻ ở đây sẽ đi về đâu?

Bao giờ tương lai bớt mịt mù?

Theo kế hoạch từ năm 2007, Khánh Hòa triển khai dự án Vệ sinh môi trường Nha Trang với tổng mức đầu tư 77 triệu USD, trong đó gói thầu NT-3.2 trị giá 111,5 tỷ đồng giữa Ban quản lý Dự án Cải thiện vệ sinh môi trường thành phố Nha Trang với Tổng Công ty cổ phần Đầu tư Xây dựng và Thương mại Việt Nam (Constrexim) để san lấp tiến đến đóng cửa bãi rác Rù Rì, đồng thời xây dựng bãi chôn lấp chất thải rắn Lương Hòa.

Được nghe thông báo kế hoạch này, những người dân "xóm rác" đã phập phồng hy vọng bãi rác Rù Rì với diện tích hơn 10 héc ta sẽ được cải tạo thành đất sản xuất và họ sẽ có cuộc sống mới từ diện tích đất đó.

Tuy nhiên, đến thời hạn hoàn thành là ngày 24-5-2011, Constrexim chỉ thực hiện được gần một nửa khối lượng công việc trong khi bãi rác Rù Rì đã bị san lấp 50% diện tích, khiến tình trạng rác thải quá tải, gây ô nhiễm nghiêm trọng. Mỗi lần mưa, nước chảy từ bãi rác qua "xóm rác" xuống cả khu dân cư dọc quốc lộ 1A. Nhiều người dân phải ánh, do tiến độ thi công bãi rác mới chậm như rùa nên nước ô nhiễm chảy ra từ bãi rác và ngấm xuống các giếng đào. Và hậu quả là chính những người dân "bám trụ" trong khu vực phải chịu ảnh hưởng.

Các hộ gia đình sống trong lay lắt này luôn khát khao có cuộc sống khá hơn. Họ chờ đợi sự giúp đỡ cụ thể của cơ quan chức năng để có "mảnh đất cắm dùi", không còn tiếng mìn, tiếp tục đời nhặt rác. Đơn giản vậy thôi nhưng chẳng biết bao giờ mới thành hiện thực.

Hà Văn Đạo/Theo Đại Đoàn Kết